Not: Bu çalışma Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Günümüz Türk Dünyası Çalışmaları Dersi için hazırlanmış olan bir Kitap tanıtım ödevidir.
Orta Asya – V.V.
Bartold
( Günümüz Türk Dünyası Kitap
İnceleme Ders Ödevi)
Konya 2014
V.V. Bartold, Orta
Asya, Selenge Yayınları, İstanbul, 2010, 504 sayfa. Kaynakça, Dizin.
Yazar eserinde Türkistan diye adlandırdığımız coğrafya
üzerinde 18.yy ve 19.yy da hüküm sürmüş Türk/Özbek Hanlıklarının son
devirlerini işlemiştir. Orta Asya ya da Türkistan sadece Türk milletinin ana
yurdu olmasının ötesinde dünyamız ve medeniyet tarihi açısından özellikle 9Yy’dan
başlayarak 16Yy’a kadar büyük önem arz etmiş bir coğrafyadır. Bölgede yaşayan
halkların ve özellikle Türklerin dünya mirasına yapmış oldukları katkının ilk
başlangıcını oluşturmaktadır. Türk halklarının yerel siyaset sahnesinden
başlayıp küresel ölçekte söz sahibi oldukları çağlardan müellif V.V.Bartold’un
yaşamış olduğu 20Yy’ın ilk yıllarına kadar bölgenin daha önce hiç yapılmamış
olan tarihsel gelişim kurallarını göz önünde tutarak, kıyaslama metodunun
yardımıyla gözden geçirilmiştir. Ayrıca bu yeni bilimsel usulle yazıldığı için
modern bilim dünyasındaki ilk Orta Asya incelemesi eseri olması dolayısıyla
büyük önem arz etmektedir. Bartold’un ömrünü harcayarak yaptığı çalışmaların,
incelediği ana kaynakların ve bizzat coğrafyayı dolaşarak ve gözlemleyerek elde
ettiği tüm verilerin derlenmesinin yanında kıyaslama ile de değerlendirmeden
geçirerek ortaya koymuş olduğu önemli bir kaynaktır.
Bartold ve Zamanı adlı bölüm (s.1-18) alanında ilk olması hasebiyle
büyük önem arz eden eserde Bartold’un kendi bireysel düşüncesiyle ya da dönemsel
itibariyle sahip olduğu önyargılar nedeniyle görmezden geldiği yahut tam
anlamıyla inceleme yapmadan fikir beyan ettiği konuların Bartold’dan sonra yapılan
çalışmalarla düzeltildiği/güncellendiği bilgisini vermektedir. Eserin çevirmeni
Ahsen Batur tarafından kitaba henüz başlamadan aktarılmıştır. Çevirmen
tarafından eklenen bu detay okuyucunun konu ile ilgili daha güncel ve doğrusal
bilgiler edinmesi istenmiştir.
Birinci Bölüm (s.19-86) “Geçmişin İzleri” adını
taşımaktadır. Türkistan’ın coğrafi olarak değerlendirilmesinin yanı sıra
bölgede ulaşılabilmiş en eski kayıtlardan, bir değerlendirme perspektifi
çıkartılmak istenmiştir. Makedonyalı İskender öncesi bulunan kaynakların
düzensizliği nedeniyle çok derli toplu bilgilendirme olmasa da İskender’in
bölgedeki fütuhat hareketi ve onunla beraber gelip yerleşmiş bakiyelerinin
bölgede neden oldukları siyasi ve kültürel değişikliğe kadar pek çok ayrıntıya
yer verilmiştir. Aynı zamanda bölgenin Türk yurdu olmadan önceki yerel
halklarından da bahsedilmiştir. Göçebe Türklerin bölgedeki hâkimiyeti İrani
unsurlardan ele serencamı ile Hıristiyanlığın bölgedeki durumu da ayrı bir
bölüm halinde incelenmiştir.
İkinci Bölüm (s.87-145) “Yedisi Tarihinden Yansımalar” adlı
bölümdür. Bu kısımda Türkistan coğrafyasındaki tüm siyasi ve etnik yapı daha
geniş kavramda tahlil edilmiştir. Bölgedeki halklardan “Usunlar, Karluklar,
Türkler, Karahanlılar, Kara-Kitaylar, Mogulistan ve Kalmıklar” alt başlıkları
altında incelenmiştir. Bu halkların yaşadığı yerlerden ve tarih sahnesine
çıktıkları andan başlayarak, etkilerini ne zamana kadar sürdürdükleri ve neler
yaptıkları anlatılmıştır. Bölgedeki bu unsurlara ulaşmak için tarihsel birikimi
ve yazılı kaynaklara sahip beklide tek unsur olan Çin Medeniyetinin Orta Asya
için neden önemli olduğuna da her bölümde ayrı ayrı değinilmiştir.
Üçüncü Bölüm (s.145-372) “Orta Asya Tarihinden Yansımalar”
başlığını taşımaktadır. Bu bölümde ise Timuriler, Şeybaniler, Tacikler,
Kırgızlar ve Türkmenler ile Gardizi’nin eseri olan Zeyn’ül Ahbar ile Moğolların
hâkimiyetine aldıkları Müslüman unsurlara verdikleri isim olan “Sartlar”
hakkındaki bilgileri içermektedir.