Not: Bu çalışma Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Günümüz Türk Dünyası Çalışmaları Dersi için hazırlanmış olan bir Kitap tanıtım ödevidir.
Rus İşgali Devrinde
Osmanlı Devleti İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler
(1775-1875)
Mehmet Saray, Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki
Siyasi Münasebetler), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1994, 181 sayfa.
Yazar eserinde Türkistan diye
adlandırdığımız coğrafya üzerinde 18.yy ve 19 yy’da hüküm sürmüş Türk/Özbek
Hanlıklarının son devirlerini işlemiştir. Çalışma içeriğinde bu bölgede
kurulmuş üç hanlık (Buhara, Hive ve Hokand) ve onların münasebetlerinden
bahsetmekte ve Türkistan coğrafyasının Rus işgaline nasıl uğradığını ve birer
müslüman hanlık olan bu küçük devletlerin, devrin en büyük müslüman gücü olan
Osmanlı İmparatorluğu ile ilişkileri kitabın içeriğini oluşturmaktadır. Rus
işgalinin bölgeye yoğunlaştığı ve işgal tamamlanıncaya kadar olan tüm geçmiş
diplomatik yazışmalar ışığında aktarılmaya çalışılmıştır. Bunun yanı sıra
Osmanlı Devletinin üç hanlık dışında bölgedeki diğer devletler olan İran,
Afganistan ve İngiliz Hindistan sömürge yönetimi ile ilişkileride aktarılarak
bölgenin o dönemki siyasi yapısı çok yönlü bir şekilde okuyucuya sunulmuştur.
Önsöz’de yazar bu konuyu neden çalışmak
istediğini ve konunun Türk tarihi için neden önemli olduğu üzerinde durmuştur.
Giriş kısmın(1-18)’da ise 3 konu başlığına
ayırarak Türkistan hakkında önce coğrafi ve demografik bilgiler vermiş,
ardından bölgenin siyasi durumu hakkında kısa bir malumat verilmiştir. İkinci
konu başlığında Rus işgalinin nasıl gerçekleştiği aktarılmıştır. Önsöz’ün son
konu başlığında ise Osmanlı Devleti’nin Türkistan Hanlıkları arasındaki
münasebetlerinin ne zaman ve nasıl cereyan ettiğini aktarmıştır.
XVIII. Asrın Son Çeyreğinden XIX. Asrın Son
Çeyreğine Kadar Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki
Münasebetler (19-142) adlı bölüm eserin tek konu başlığı olup, dört alt
başlıkta düzenlenmiştir. Eserde kaynaklar, bibliyografya ve arşivler ile ilgili
ayrıntılı açıklamalar olup, son kısımlarında da Osmanlının Türkistan hanlıkları
ile yazışmalarında kullanılan mektup örneklerinin kopyalarını ve onların Türkçe
transkripsiyonunu da eklemiştir.
Birinci alt başlık (19-28) “Rusya’nın Osmanlı
Devleti Aleyhinde Yayılmasının Osmanlı Türkistan Münasebetlerine
Tesiri(1775-1792)” ’ta Osmanlı’nın 18.Yy’ın son çeyreğinde ani değişen bir
politika ile Türkistan Hanlıklarıyla kurduğu diplomatik ilişkilerdeki artışın
sebebinden bahsedilmektedir. Burada Osmanlı’nın Rusya ile ilişkilerinde
gerileme pozisyonuna geçmesinin ardından, Rusya’ya karşı kullanılabilecek
askeri bir güç olarak Türkistan Hanlıklarının öne çıkarıldığı anlatılmaktadır.
Osmanlı’nın özellikle Kırım’ın kaybedilmesinden sonra, burayı geri almak ve
Rusların balkanlara ilerlemelerine engel olmak için Türkistan Hanlıklarının
birer askeri müttefik gibi görülmek istendiğinden yazar tarafından
değinilmiştir.