orsamın yayınlamış olduğu italyada unutulmuş türk varlığı "moena türkleri, isimli çalışmayı sizlere sunuyoruz:
dikkat bu araştırma orsam (ortadoğu stratejik araştırmalar merkezi tarafından yapılmıştır) bilgi amaçlı olarak siz okuyucularımızın dikkatine sunulmuştur. bu konuyla ilgili detaylı bilgi yazı içerisinde en lat kısımda yer almaktadır.
orsam a bu güzel aaştırmasından ötürü bir kez daha teşekkür ediyoruz.
araştırmayı orjinalinden okumak için tıklayınız diğer
İTALYA’DA UNUTULMUŞ TÜRK VARLIĞI:
MOENA TÜRKLERİ
LA PRESENZA TURCA DIMENTICATA IN ITALIA:
I TURCHI DI MOENA
THE FORGOTTEN TURKS IN ITALY:
MOENA TURKS
Ankara - TÜRKİYE ORSAM © 2011
Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak
makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan
değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.
ORSAM Rapor No: 76
ORSAM Avrasya Stratejileri Rapor No: 14
Ekim 2011ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ
Tarihçe
Türkiye’de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun
ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum,
çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır.
STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ
ORSAM ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ
www.orsam.org.trİçindekiler
Takdim...................................................................................................................................................4
Özet........................................................................................................................................................5
1. Moena Kasabası ..............................................................................................................................6
2. “Rione Turchia” (Türk Bölgesi).....................................................................................................6TAKDİM
ORSAM olarak daha önce Ortadoğu coğrafyasında Irak, Suriye, Lübnan gibi ülkelerdeki Türk topluluklarına ilişkin çalışmalar hazırlamıştık. Bu sefer farklı bir coğrafyada ve
Türkiye’de muhtemelen çok az sayıda kişinin varlığından haberdar olduğu İtalya’daki
“Moena Türkleri” üzerine bir çalışmayı ilginize sunuyoruz.
Vox Populi (Halkın Sesi) isimli İtalyan düşünce ve araştırma kuruluşunun İtalya’da
düzenlediği “Akdeniz: Sıvı Kıta” adlı çalıştaya katılımım sırasında kurumun Başkanı
Dr. Ermanno Visintainer ile tanışma imkanı buldum. Dr. Ermanno Visintainer, dünyaca
tanınmış bir Türkolog. Ama, sadece akademik olarak değil, gönülden bir Türkolog. Eşi
Gerelma Borcigin Moğol kökenli. Cengiz Han ile aynı soydan gelen eşiyle İstanbul’da
tanışmış. Minik oğlu Timuçin, hem İtalyanca hem de Moğolca biliyor.
Aynı zamanda bir Türk dostu olan Visintainer “Moena Türkleri” ile tanışmasını şöyle
anlatıyor: “Moena; İtalya’nın kuzeyinde bulunan Trento iline bağlı küçük bir kasabadır. Moena’da yaşayan Türk kökenli insanların varlığını ilk keşfim, 1970’li yılların
sonlarında tesadüfen olmuştu. Avisio ve San Pellegrino dereleri boyunca devam eden
keçiyolunun sonunda Moena karşıma çıktı. Moena’nın turizm bürosuna İtalyan bayra-
ğından farklı bir bayrak asılmıştı. Bu bayrakta, kırmızı zemin üzerinde beyaz bir hilâl
vardı. İtalya’da hilâl görmek olağanüstü bir durumdu. 1990’lı yılların ortasında, Türkoloji öğrencisi olarak araştırmalar yaptığım yıllarda Moena’ya bir Türk araştırmacısına
refakat etmek için gitmiştim. Moena’da Türk asıllı insanların bulunduğu bana söyledi-
ğinde, yıllar önce Moena’da gördüğüm ‘hilâl’i hatırladım. Moena’da Türk bayrağının ne
işi vardı? Bu bayrağın Moena’da bulunmasının nedeni, kasabanın tarihi kökenlerinin
olağanüstü özel bir bağlantıya sahip olmasıydı. “Rione Turchia” (Türk Bölgesi) isimli
yerin mevcudiyetine bağlıydı.”
Ermanno Visintainer, ilk tanışmanın ardından Moena Türkleri üzerine araştırmaları-
nı derinleştirmiş. Türk dostu Visintainer’in hazırladığı bu çalışma Moena Türklerinin
tanımak, kökenlerini öğrenmek için bir ilk adım niteliğinde. Daha derin çalışmalara
öncülük etmesi dileği ile “İtalya’da Unutulmuş Türk Varlığı: Moena Türkleri” başlıklı bu
ilginç çalışmayı ilginize sunuyoruz.
Saygılarımızla.
Doç. Dr. Hasan Ali Karasar
ORSAM Avrasya Stratejileri
Koordinatörü
Ermanno Visintainer
Vox Populi Direktörü
Hasan Kanbolat
ORSAM BaşkanıORSAM avrasya STRATEJİLERİ
Rapor No: 14, Ekim 2011
5
Özet
- İtalya’da bulunan “Rione Turchia” (Türk Bölgesi), II. Viyana Kuşatması sırasında Viyana’nın
200 km. güneyinde bulunan Moena’ya kadar kaçan bir Türk yeniçeri askeriyle bağlantılıdır.
Soyundan gelenler onun hatırasını yaşattılar ve orası tek bir Türk’ün orada yaşaması ve yaşatılmasından sonra “Rione Turchia” (Türk Bölgesi) adını aldı.
- Türkler’in dili ve gelenekleri o kadar baskın ve çekici bir çekim kuvvetine sahiptir ki, tek bir fert
bile bir toplumu etkileyebilmektedir.
- Moena’da Türk bayrağının bulunmasının nedeni, kasabanın tarihi kökenlerinin olağanüstü
özel bir bağlantıya, “Rione Turchia” (Türk Bölgesi) isimli yerin mevcudiyetine bağlıdır.
- Moena’da Türk geleneği derin bir derecede hissedilmektedir. Moena halkı her yıl Temmuz
ayında Türk kökenlerinin efsanevi kaynağını hatırlamak amacıyla sultan, harem kadınları,
yeniçerileriyle sesli ve renkli bir şekilde karnaval düzenlemektedir. Karnavalda Moena kadınları, başörtülü, şalvarlı ve uçları yukarıya doğru kıvrık olan pabuçları giymiş Türk kadınlarına
bürünürken, erkekler ise kılıçlı sultan, vezir ve gazilerin biçimine bürünmektedir. Ayrıca, her
yıl Temmuz ayında Moena evlerinin pencerelerinden Türk bayrağı sarkıtılır. Böylece, “Rione
Turchia” (Türk Bölgesi)’nin adı yaşatılmaya çalışılmaktadır.
- Yeni araştırmalardan ortaya çıkan gerçeklere göre ‘Retler’ ve ‘Etrüskler’, etnik ve dilbilimsel olarak Türkler ve Kafkasya halklarıyla bağlantılı olarak görünüyorlar. Macaristan’da ünlü
dilbilimci Gyula Németh’in görüşüne göre, 896 yılında Roma’nın sabık ili ‘Pannonya’nın istilasından sonra oraya yerleşip binyüz yıl kalan on kavimin arasında yedi Başkir, yani Türkçe
konuşan oymaklar varmış. Ayrıca, Kafkasya ile Moena’nın bağlı olduğu Trento ilinin arasında
derin tarihi ilişkiler bulunmaktadır. Rus dilbilimcisi N. Marr’ın kuramına göre, Kafkasya halkları Basklar dışında, Hint-Avrupa sömürgeciliğinden kaçmak için sarp ve engebeli bu dağların
yükseklerinde korunmuşlardı. Böylece, belki de Moena halkı içgüdüsel olarak kendi ‘Retik’ kö-
kenlerini yeniçeri askerinin gelişiyle atalarından gelme akrabalığı yenilemişlerdi.
6
1. Moena Kasabası
Moena; İtalya’nın kuzeyinde bulunan
Trento iline bağlı küçük bir kasabadır.
Ünlü Dolomit sıra dağlarının arasında saklı kalmıştır.
Moena’da yaşayan Türk kökenli insanların varlığını ilk keşfim,
1970’li yılların sonlarında tesadüfen olmuştu. Bu keşif, Dolomit sıra dağları arasındaki
muhteşem Ladin vadilerinde
(Ladin, aynı zamanda Dolomit
bölgesinde İtalyan olmayanlara
verilen isimdir) bir pazar günü
gezintisi esnasında olmuştu. Avisio ve San Pellegrino dereleri
boyunca devam eden keçiyolunun sonunda Moena karşıma
çıktı.
Moena’nın turizm bürosuna
İtalyan bayrağından farklı bir
bayrak asılmıştı. Bu bayrakta,
kırmızı zemin üzerinde beyaz
bir hilâl vardı. İtalya’da hilâl
görmek olağanüstü bir durumdu. Benzer bir hilâl bayrağı daha önce Almanya’nın
birkaç şehirinde görmüştüm.
Avrupa’da Soğuk Savaş yıllarında ‘hilâl’ simgesi çoğu zaman ‘orak-çekiç’ simgesiyle karıştırılıyordu. Moena’da ‘hilâl’
simgesinin turizm reklamı olup
olmadığını anlamaya çalıştım. 1990’lı yılların
ortasında, Türkoloji öğrencisi olarak araştırmalar yaptığım yıllarda Moena’ya bir Türk
araştırmacısına refakat etmek için gitmiştim.
Moena’da Türk asıllı insanların bulunduğu
bana söylediğinde, yıllar önce Moena’da gördüğüm ‘hilâl’i hatırladım. Başka bir fırsat ise
Venedik Üniversitesi’nde Türkoloji tahsili yaparken meydana geldi. Ankara’dan Trento’ya tatil için
gelmiş olan Sayıştay Başkanı’na
rehberlik yaparken Moena Türkleri ile ilgili olan bilgilerim derinleşti. Moena Türkleri, ünlü İtalyan
Türkologları Alessio Bombaci ve
Ettore Rossi’nin izlerini
takip eden Roma Üniversitesi öğretim üyesi Anna
Masala’nın da ilgisini çekmişti.
Moena’da yerel bir temsilcinin verdiği Türkiye’den
Moena’ya gönderilen çe-
şitli bilgi, mektup ve dergileri okuyunca birçok
şey gün ışığına çıkmaya
başladı. Böylece, Türk soyundan gelen bir avuç Moenalı insanla ilgili olarak
Türkiye’nin bir zamanlar
bir müzakeresinin bulunduğunu ve bu konuda bir
takım yazılar ve belgeler
yayımlandığını öğrendim.
2. “Rione Turchia” (Türk
Bölgesi)
Moena’da Türk bayrağının
ne işi vardı? Bu bayrağın
Moena’da bulunmasının
nedeni, kasabanın tarihi
kökenlerinin olağanüstü özel bir bağlantıya
sahip olmasıydı. “Rione Turchia” (Türk Bölgesi) isimli yerin mevcudiyetine bağlıydı. Ancak,
İtalya’da Moena kasabasında “Rione Turchia”
(Türk Bölgesi) nasıl oluştu? İncelediğim belgelerden yola çıkarak anlatılanlara göre; “Rione Turchia” (Türk Bölgesi)
7
II. Viyana Kuşatması sırasında Viyana’nın
200 km. güneyinde bulunan
Moena’ya kadar kaçan bir
Türk yeniçeri askeriyle bağ-
lantılıdır.
İtalyan uzmanlar ve yöredeki bilim adamları bu yerin özgün adını, yani “Rione
Turchia”yı Türk varlığına
bağlamadan açıklamayı denediler. Bazı uzmanlar, bu
sözün “torchia”dan, yani
İtalyanca’da ketenin basıldığı yer anlamına gelen
‘cendere’den türediğini iddia
ettiler. Ancak, bu zorlama
açıklamanın doğru olmadığı
aşikardı. Bazı uzmanlar ise
‘Türkiye’ sözünden türediğini ifade ettiler. Moena sakinleri için gerçekten bu kadar
önemli olan bu tarihi şahsiyet, 1683 yılında II. Viyana
Kuşatması esnasında Türk
ordusu askerlerinden biri
miydi? Belgeler ve rivayetler
bizi II. Viyana Kuşatması’na
kadar götürüyordu.
Belgeler ve rivayetlere gö-
re, “Rione Turchia” (Türk
Bölgesi)’ne adını veren Türk
yeniçeri II. Viyana Kuşatması sırasında bir şikayet sonucu işlediği suçdan dolayı tutuklanmıştı. Bir yolunu bulup
kaçmayı denedi ve başardı.
Macera dolu uzun bir yolculuktan sonra, yorgun ve güç-
süz halde Viyana’nın 200 km.
güneyindeki Moena’ya ulaştı.
Moena’da ona yardım edildi
ve orada yaşamasına izin verildi. Bundan öte Moena’lılar
onu çok sevdiler. Evlendi ve
çoluk çocuk sahibi oldu. Böylece kahramanımız olan Türk
yeniçeri Moena halkının yaptığı fedakârlıklardan çok etkilendiği için orada yaşam boyu
kalmaya karar verdi. Bundan
öte, onun soyundan gelenler
onun hatırasını yaşattılar ve
orası tek bir Türk’ün orada
yaşaması ve yaşatılmasından
sonra “Rione Turchia” (Türk
Bölgesi) adını aldı.
Turistler ve meraklılar, bölgenin daracık sokaklarında
gezerken İstanbul sokaklarını
hatırlıyorlar. Dolomit dağları-
nın arasında saklanmış olan,
bir sedef kabuğu içindeki
inci misali gibi değerli taşa
benzeyen, bu küçük şehrin
geçmişindeki sırrı hissetiklerinde büyük bir şaşkınlık duyuyorlar. Moena meydanında
Türk’ü tasvirleyen sakallı ve
sarıklı bir büst sizi selamlı-
yor. Büstün altında hilâl’li bir
çeşme bulunuyor. Yolunuza
devam ederken, karşınıza bir
kitabe çıkar: “Via Damiano
Chiesa-Turchia”. ‘Damiano
Chiesa’ bir İtalyan kahramanıdır. Ancak, ‘chiesa’, kilise
anlamına gelir. Dolayısıyla
bu kitabede de hilâl ve haç
gibi tezat bulunuyor. Ama,
bu şehrin güzelliği de buradan geliyor. Moena’da evlerin
cephesini donatan ‘Pierre Loti’ stilinden ilham alan çeşitli
freskler arasında harem ağaları, etrafı hizmetçi ve dansöz
kadınlar tarafından çevrilmiş
bir sultan görülmekte. Bu evlerin fresklerinde, zengin hurma bahçeleri etrafında oturmakta olan evli bir Türk çifti
de bulunuyor.
8
Moena’da Türk gelene-
ği, (tradizione ‘turca’) o
kadar derin bir derecede
hissedilir ki bölge sakinleri bunu çeşitli tarzlarda
dile getirip kutluyorlar.
Moena halkı her yıl Temmuz ayında Türk kökenlerinin efsanevi kaynağı-
nı hatırlamak amacıyla
sultan, harem kadınları,
yeniçerileriyle sesli
ve renkli bir şekilde karnaval düzenliyor. Karnavalda
Moena kadınları,
başörtülü, şalvarlı
ve uçları yukarıya
doğru kıvrık olan
pabuçları giymiş
Türk kadınlarına
bürünürken, erkekler ise kılıçlı sultan,
vezir ve gazilerin bi-
çimine bürünüyor.
Ayrıca, her yıl Temmuz ayında Moena
evlerinin pencerelerinden Türk bayrağı
sarkıtılır. Böylece,
“Rione Turchia”
(Türk Bölgesi)’nin
adı yaşatılmaya çalışılmaktadır.
Birkaç yıl öncesine kadar, Moena sakinleri bu
geleneğin yöresel ve halkbilimsel kökünü üstlenince Türk temsilcilerle ve kurumlarla temas kurmaktan uzak durdular. Hangi şartlar
altında olursa olsun Türkolog Louis Bazin’in
dilbilgisinin bir tümcesinden esinlenerek,
kendisinin Türk dilinin özümseyici örneği olarak gösterdiği bir nevi çabuk söylenmesi zor
sözcük oyunu soruluyor: “Türkleştiremediklerimizden misiniz?”. Bu soru sorulunca bölge
halkı olumlu bir şekilde yanıtlamamakla birlikte biraz Türkleştirilmiş oldukları da bir ger-
çektir. Bu küçük kasabanın üstünde, tek bir
kişi olmasa bile kendiliğinden
o kadar açık bir kültür ayrılı-
ğını, yani ‘Ladin ayrılığı’ gibi
gururlu dilbilimsel bir kimliği
gösteren bu toplumun, o kadar
derin bir etki altına girip Türk
kültürünü övmeleri şaşkınlık
uyandırmaktadır. J. P. Roux’un
yazdığı gibi, Türkler’in dili ve
gelenekleri o kadar baskın ve
çekici bir çekim kuvvetine sahiptir ki, tek bir fert bile
bir toplumu etkileyebilmektedir.
Başka bir görüşüm de
şudur: ‘Ladinler’ kendilerinin ‘Retik-Roman’ların (Retik, Etrüsklerle aynı soyundan
eski bir halktır) bir kolu
olduklarını ilan ediyorlar. Her şeye rağmen
‘Retik-Roman’ kökeni, kendi tanımlaması
içinde bile gizemlidir.
Yeni araştırmalardan
ortaya çıkan gerçeklere göre ‘Retler’ ve ‘Etrüskler’, etnik ve dilbilimsel olarak Türkler
ve Kafkasya halklarıyla bağlantılı olarak
görünüyorlar. Macaristan’da ünlü dilbilimci
Gyula Németh’in görüşüne göre, 896 yılında
Roma’nın sabık ili ‘Pannonya’nın istilasından
sonra oraya yerleşip binyüz yıl kalan on kavimin arasında yedi Başkir, yani Türkçe konuşan oymaklar varmış. Ayrıca, Kafkasya ile
Moena’nın bağlı olduğu Trento ilinin arasında
derin tarihi ilişkiler bulunmaktadır. Rus dilbilimcisi N. Marr’ın kuramına göre, Kafkasya
halkları Basklar dışında, Hint-Avrupa sömürgeciliğinden kaçmak için sarp ve engebeli bu
dağların yükseklerinde korunmuşlardı. Böylece, belki de Moena halkı içgüdüsel olarak
kendi ‘Retik’ kökenlerini yeniçeri askerinin
9
İTALYA’DA UNUTULMUŞ TÜRK VARLIĞI: MOENA TÜRKLERİ ORSAM
gelişiyle atalarından gelme akrabalığı yenilemişlerdi.
Bügüne gelince, ister istemez hassas bir güncelliğe sahip olduğu için kendi kendime soruyorum, “Acaba Moena’da Türkiye’nin Avrupa
Birliği’ne girmesinin hakkında neler düşünü-
lüyor?”. Bu konuda, tarihsel bakımdan Kuzey
İtalya ve Moena geleneklerine çok yakın bir
ülke olan Avusturya’da aşırı sağcı düşünce
sahibi ünlü politikacı Jörg Haider’in sözleri yerel hayranlarını şaşkınlığa uğratmıştı. 9
Ekim 2004 tarihinde ‘Der Standard’ gazetesinden Elisabeth Steiner ile yaptığı söyleşide,
“Türkiye’nin AB’ye tam üye olmasını destekliyor musunuz?” sorusuna Haider’in cevabı olumlu olmuştu: “Türkiye’nin AB’ye tam
üye olması menfaatimizedir. Çünkü, birincisi Türkiye’nin AB’ye tam üyeliği Avrupa için
bir emniyet sorunudur. İkincisi, Kafkasya’dan
ya da Arap Bölgesinden gelen petrol ve doğal
gaz Avrupa’ya sadece Türkiye üstünden gü-
venli ulaşabilir. Aksi takdirde ABD’nin yenisömürgeciliğine bağlı olacaktık. Üçüncüsü,
Anadolu Avrupa kültürümüzün beşiğidir. Felsefemiz, müziğimiz ve matematiğimiz Küçük
Asya’da türeyip Avrupa’ya Yunanlar yoluyla
ulaşmıştır.”10
1
1 Vd. rivista Eurasia, 15 Novembre 2004İTALYA’DA UNUTULMUŞ TÜRK VARLIĞI:
MOENA TÜRKLERİ
Mithatpaşa Caddesi 46/6 Kızılay-ANKARA
Tel: 0 (312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48
www.orsam.org.tr, orsam@orsam.org.tr
ORSAM
LA PRESENZA TURCA DIMENTICATA IN ITALIA:
I TURCHI DI MOENA
THE FORGOTTEN TURKS IN ITALY:
MOENA TURKS
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder