T.C.
Necmettin Erbakan Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Tarih Yüksek Lisan
İslam Uygarlıkları Tarihi I - Corci Zeydan
(İslam Tarihi ve Uygarlığı I Dersi Kitap
Tanıtım Ders Ödevi)
Corci Zeydan, İslam
Uygarlıkları Tarihi I, çev: Necdet Gök, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004,
758 sayfa. Yazar Önsöz, Çevirmen Önsöz, Dizin.
Dünya Tarihi içerisinde İslam Tarihinin önemi büyüktür.
İslam kendinden önceki medeniyeti, kendisi ile birleştirmiş ve eski uygarlık
tarihine son vererek dünya tarihinde yeni bir medeniyetin nüvesini atmıştır.
Orijinal adı Tarihu’t Temeddün’l-İslami (1-5,
Kahire 1902-1906) olan bu eseri kaleme alan Corci Zeydan’da bu büyük İslam
Medeniyet tarihinin daha önce yazılmadığını görerek bu ihtiyacı gidermek için
beş ciltlik bir külliyat meydana getirmiştir.
Coci Zeydan’a göre bir milletin tarihi yalnızca savaş ve fetihlerden
ibaret olmayıp gerçek manada tüm uygarlık geçmişinin de bir araya
getirilmesiyle oluşacağını düşünmektedir. Kendisi de bu amaçla yola çıkmış ilk
İslam tarihçilerinin kitaplarından başlayarak edebiyat alanında, coğrafya
alanında olsun, hadis ve tefsir eserleri veyahut siyaset ve idare ile ilgili
olmak üzere pek çok konuda otorite olan geniş bir kaynağı kullanmıştır. İslam
tarihinin bu orijinal kaynaklarının dışında Batı’da da İslam dünyası ile ilgili
yazılmış onlarca eserden de faydalanmıştır. Kısaca derleyecek olursak C. Zeydan
bu beş ciltlik külliyatını meydana getirirken Arapça ve Farsça orijinal
kaynaklar başta olmak üzere çeşitli dillerde yazılmış yüzden fazla kaynağı
kullandığını belirtmiştir.
İslam Medeniyet Tarihi hakkında ilk kapsamlı derleme olan bu
eser Necdet Gök Hoca tarafından “İslam
Uygarlıkları Tarihi” adıyla iki cilt olarak 2004 yılında gözden geçirilerek
ve değişen bilgiler ışığında güncellenerek Türkçemize kazandırılmıştır. Necdet
Gök Hoca’nın bu eserde en çok dikkat çektiği husus da, C. Zeydan’ın İslam
Tarihi’ni savaş ve fetihlerin yanında kültürel ve uygarlık geçmişini bir arada
harmanlayarak ve de bilimsel tekniklerle yorumlamayı başarmasıdır. Bu sayede
olayların direkt aktarımından ziyade sebep ve sonuç ilişkisini mukayese ederek
daha orijinal bir değerlendirme imkânı bulmuştur.
Eserin ilk bölümü (s.35-54) “İslam Öncesi Araplar ve Arap
Yarımadası” başlığını taşımaktadır. Bu bölümde Arapların geçmiş tarihine kısaca
bir göz atılmıştır. İlk verilen bilgiler, Arapların soylarının dayanağına
dairdir. Arkasından İslam öncesi dönemde Arap yarımadasının sosyal, idari ve
kültürel hayatına dairdir. Arabistan’da öne çıkan olaylar ve Kâbe-i
Muazzama’nın bu bölgede ki etkisi de değinilen konulardandır.
İkinci bölüm (s.57-94) “Hz. Muhammed(s.a.v.) (571-632) ve
İslam’ın Doğuşu”dur. Bu kısımda Hz Peygamber’in doğumu hayatı ve Nübüvvet
mücadelesi anlatılmıştır. Hz Peygamber’in İslamiyet’i yayışı ve Mekke’den
Medine’ye Hicreti, İslam Devleti’nin kurulması ve Mekkeli müşrikler ile
mücadelesi ve son olarak Arap Yarımadasının tamamen fethi ve İslam’la tanışma
süreci özet halinde verilmiştir.
Üçüncü bölüm (s.95-148) “Raşid Halifeler ve Sonrası” adını
taşıyan bölümdür. Burada Hz Peygamber(s.a.v.)’in vefatından sonra Müslümanların
ilk halife seçimi, Hz Ebubekir, Hz Ömer, Hz Osman ve Hz Ali’nin halifelik
dönemleri ve İslam Devleti’nin siyasi ve içtimai olayları işlenmiştir. İlk
İslam fetihleri, İslamiyet’in Arap Yarımadasının dışına çıkarak yayılması,
Bizans ve Sasaniler ile savaşlar ve İran’ın fethedilerek Sasani
İmparatorluğunun yıkılış süreci anlatılmıştır. Hz Ali döneminde başlayan Hz
Muaviye ile siyasi iktidar mücadelesi ve Ümeyye oğullarının iktidarı ele
geçirerek Emevi Devletini kurmalarından bahsedilmiştir. Emevilerin iktidara
gelmelerinden sonra bir kez daha hızlanan İslam fetihleri sonucu İslam
Devleti’nin ulaştığı geniş sınırlar ve diğer milletlerin de İslamiyet ile
tanışmalarından söz edilmiştir. Abbas oğullarının 747 yılında başlattığı isyan
sonucunda Emevilerin yıkılarak Abbasi Devletinin kurulması ve İslam dünyasının
ulaştığı bu geniş sınırlar içerisinde yeni devletlerinde kurulmasına
değinilmiştir. Bu yeni kurulan devletler bahsine örnek olarak Endülüs Emevi ve
Mısır Fatimi Devletlerinden de kısaca bahsedilmiştir.
Dördüncü bölüm (s.149-210) “İslam Devletlerinde Yönetim”
ismindedir. Bu bölümde fetihler sonucu oluşan İslam devletinin yapısı
incelenmiştir. İslamiyet’in hüküm sürdüğü yerler ve bu bölgelerinin idari
mekanizmalarından bahsedilmiştir. Halifelik kavramı üzerinde durulmuş ve Halifeliğin
misyonuna da değinilmiştir. Ardından bir devletin merkezi dışında ki yerlerde
idari mekanizmanın en üst konumun da bulunan Valiler ile Abbasilerin
iktidarında ortaya çıkan diğer yarı bağımsız devletlerin siyasi yapısından söz
edilmiştir.
Beşinci bölüm (s.211-174) “Askeri Teşkilat”a ayrılmıştır. Bu
kısımda yazar İslam öncesi genel bir askerlik ve savaş taktikleri hakkında
bilgi verdikten sonra İslam öncesi Arapların savaş yapılarından bahsetmiştir.
Ardılında Hz Peygamber’den Hz Ömer’e kadar olan dönemdeki askerlik durumunun
ahvali anlatılmıştır. Hz Ömer zamanından itibaren kurulan ilk düzenli ve daimi
askerler ve buna bağlı gelişen askeri idare yapısının kurulumu ve gelişmesine
değinilmiştir. Sonrasında “cihad” kavramı ve İslam fetihleri arasındaki ilişkiden
söz edildikten sonra donanma üzerine bilgiler verilmiştir. İslam devletinde
Donanma’nın ortaya çıkışı ve bu minvalde dünya da ki o dönem deniz teknolojisi
ile İslam devletinin denizlerde ki durumu aktarılmıştır.
